Montrö Sözleşmesi’nin 88. yıldönümü

Başta Ukrayna-Rusya savaşı olmak üzere Karadeniz’de yaşanan gerilimlerle değeri çok daha iyi anlaşılan Montrö Boğazlar Sözleşmesi, 88 yıl önce 20 Temmuz 1936’da imzalandı. Uluslararası Boğazlar Komisyonu’nun da görevini sonlandıran bu sözleşme Lozan ile birlikte imzalanan Boğazlar Sözleşmesi’nin yerine geçti. Montrö’de iki ay süren toplantılardan sonra sözleşme, Bulgaristan, Fransa, Büyük Britanya, Avustralya, Yunanistan, Japonya, Romanya, Sovyetler Birliği, Yugoslavya ve Türkiye tarafından imzalandı. Bu sözleşme ile Türkiye boğazlar üzerinde tam kontrol hakkına sahip oldu. Barış ve savaş dönemlerinde yabancı sivil ve askeri gemilere, belirlenen kurallara uyma yükümlülüğü getirildi. Uzmanların “Lozan’ın eksik kalan denizci parçası” olarak değerlendirdiği sözleşme, geçmişte İkinci Dünya Savaşı’nın, bugün ise Ukrayna-Rusya savaşının dışında kalmasında önemli bir manevra alanı sağladı.

ŞENTOP’UN SÖZLERİ

2021 yılında dönemin TBMM Başkanı Mustafa Şentop, gazeteciler tarafından kendisine yöneltilen “Bir gün bir cumhurbaşkanı gelip ben Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nden çekildim derse veya Montrö’yü tanımıyorum feshettim derse” sorusuna “Teknik olarak yapabilir” yanıtı vermişti. Tepki çeken bu açıklama sonrası 103 amiral ve 1 general, tarafından yapılan 3 Nisan 2021 tarihli basın açıklamasında “Montrö Sözleşmesi’nin tartışma konusu yapılmasına, masaya gelmesine neden olabilecek her türlü söylem ve eylemden kaçınılması gerektiği kanaatindeyiz” ifadeleri yer aldı.

AMİRALLERE GÖZALTI

Bunun üzerine Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı, bildiriyi yayımlayan 104 kişi hakkında TCK’nin 316/1 maddesinde yer alan “devletin güvenliğine ve anayasal düzene karşı suç işlemek için anlaşma” nedeniyle soruşturma başlattı. Başlatılan soruşturmadan sonra bildiriye imza atan 10 emekli amiral gözaltına alındı. İstanbul’da bulunan 4 emekli amiral ise yaşlarından dolayı Emniyet’e ifade verilmeye çağrıldı. Aynı gün 81 ilde 910 dernek, 408 vakıf, 27 üniversite, 114 oda, 550 sendika, 46 federasyon emekli amirallerin yayımladığı bildiri için suç duyurusunda bulundu. Soruşturma sonrası amirallerin lojman ve koruma hakları iptal edildi. Evleri aranan amirallerin dijital materyallerine el konuldu. 8 Nisan tarihinde ise gözaltına alınan 10 emekli amiral 13 Nisan’da serbest bırakıldı.